SUMASALI

REİSİ CUMHUR GAZİ MUSTAFA KEMAL VE SARIKAMIŞ





Reisicumhur Gazi Mustafa Kemal ve eşi Latife Hanımın 4 Ekim 1924 Cumartesi günü şehitler diyarı Sarıkamış’a gelişleri, Reisicumhurun 7 Ekim 1924 Salı günü sabahleyin Sarıkamış’tan uğurlanışı ve bu dört günlük sürede yaşanmış bazı olaylar ve gelişmeler, yazının konusunu oluşturmaktadır.
1. REİSİCUMHUR GAZİ MUSTAFA KEMAL’İN SARIKAMIŞ’A GİTMESİNE NEDEN OLAN OLAYLAR


Reisicumhur Gazi Mustafa Kemal 1924 yılının sonbaharı başında Karadeniz gezisine çıkmıştır. Karadeniz Bölgesi’ndeki gezi öncesi, Erzurum-Kars vilayetleri arasındaki Hasankale-Horasan-Sarıkamış ilçelerini içine alan sahada 13 Eylül 1924’de “Pasin Depremi” olarak anılan deprem olmuştur. Reisicumhur Gazi Mustafa Kemal Eylül ayı sonlarında, Erzurum’a ve oradan da deprem bölgesine gitmiştir.
Esasen bu tarihlerde Doğu Anadolu Bölgesi’nde bazı sosyal depremlerin olacağı duyumu da alınmıştır. Bazı aşiretler, Miralay Cibranlı Halit Bey liderliğinde isyan hazırlığı içindedirler. Cibranlı Halit Bey, o tarihlerde Erzurum'da görev yapmakta olup, Kazım Karabekir Paşanın komutası altındadır.
Henüz bir yılını doldurmamış olan Cumhuriyetin kurucusu Reisicumhur Gazi Mustafa Kemal bölgeyi iki amaçla ziyaret etmiştir. Birinci amacı, Hasankale-Horasan-Sarıkamış ilçelerinde olmuş olan depremin halk üzerinde yaratığı olumsuz havayı dağıtmak; ikinci amacı ise olması beklenen aşiret ayaklanmasını, alınacak tedbirlerle başlamadan bitirmektir. İşte bu amaçlara yönelik olarak, bölgeyi adım adım gezerek, devletin varlığını, dost ve düşman her kesime hissettirmeyi hedeflemiştir.
Reisicumhur Gazi Mustafa Kemal, gezinin amacına uygun olarak, gezi programına Kars ilini de almış olup, bu kapsamda 9. Kolordu’nun bulunduğu ve daha on yıl önce şehitler diyarı olmuş Sarıkamış’ı da ziyaret etmiştir. Horasan-Karaurgan şosesi ile Sarıkamış’a varmış olan Reisicumhur Gazi Mustafa Kemal’i, karşılama ve ağırlama merasiminin koordinesini, Sarıkamış’ta bulunan 9. Kolordu yapmıştır.
2.SARIKAMIŞ’TA YAPILAN KARŞILAMA MERASİMDE REİSİCUMHUR GAZİ MUSTAFA KEMAL’İ SELAMLAYAN ÖĞRENCİLER
Doğu Anadolu Bölgesi’nde olması beklenen aşiret ayaklanmasına çeşitli nedenlerle bölgedeki bazı aşiretler destek vermek istememişlerdir. Aksine bu aşiretler devletten yana tavır almışlardır; işte bu aşiretlerden bazıları da Karakurt Nahiyesi’nde yaşayan aşiretlerdir. 9. Kolordu Komutanlığı, bu önemli ayrıntının olası ayaklanma üzerinde yaratacağı psikolojik etkiyi düşünerek, Karakurt Nahiyesi aşiretleri önde gelenlerinden Karakurt Nahiye Müdürü Hüseyin Zade Halil Beyi ve Sarıkamış’ın önde gelen eşrafı olarak kardeşi Abbas Karakurt Beyi, karşılama heyeti içine almıştır. (Gerek Halil Bey ve gerekse Abbas Bey, Cibranlı Halit Beyi, 1914 Sarıkamış Harekâtı sırasında 11. Kolordu’da tanımışlardır. Sonraki yıllarda, Erzurum Kongresi, Cumhurbaşkanının Sarıkamış’a gelişi ve tutuklanıp Karapınar Köyü’ne götürülüşü gibi çeşitli nedenlerle bir araya gelmişlerdir.)
Bölgedeki psikolojik üstünlüğü sağlamaya yönelik olarak, Hüseyin Zade Halil Beyin önderliğinde Karakurt Nahiyesi’nde aşiret çocuklarının okuması için kurulmuş olan ve Karakurt Nahiyesi’ndeki aşiret köylerince finanse edilen okulun öğrencilerinin de karşılama törenine katılması, 9. Kolordu Komutanı Ali Sait Paşa tarafından istenmiştir. Bu emre uygun olarak öğrenciler Karakurt’tan Sarıkamış’a getirilmişlerdir. Ancak karşılama merasimine katılacak öğrencilerin üst başları perişan bir görünüm arz etmektedir. Bu hoş olmayan görünümün ortadan kaldırılmasına yönelik pratik bir çözüm bulunmuştur. 9. Kolordu Komutanı Ali Sait Paşa’nın emri ile Kolordudaki asker giysileri, okulun 10-12 yaşındaki çocuklarına uygun küçültülmüş ve giydirilmiştir. (Çocuk bedenlerine göre küçültülmüş kıyafetler, daha sonraki zamanlarda da anılan öğrenciler tarafından yırtılıncaya kadar giyilmiş olup, bu nedenle Karakurt Nahiyesi’ndeki okul, çocukların askeri kıyafetlerinden dolayı, çoğu insan tarafından askeri okul olarak bilinmiştir.)
Reisicumhur Gazi Mustafa Kemal, eşi Latife Hanım ile birlikte 4 Ekim 1924 Cumartesi günü, Erzurum’dan otomobil ile hareket etmiş ve yol üstünde depremden yıkılmış Horasan ve Karaurgan köylerini ziyaret ederek, akşam saat 18.00 sularında Sarıkamış’a varmıştır. (Aynı yolları yaklaşık on yıl önce Enver Paşa da kullanmış ve bilinen Sarıkamış Faciası’na neden olmuştur.)
Reisicumhur Gazi Mustafa Kemal ve maiyeti, doğrudan karşılama merasiminin yapılacağı alana gitmişlerdir. Karakurt Nahiye Müdürü Hüseyin Zade Halil Bey ve asker kıyafeti giymiş öğrencileri ile birlikte Cumhuriyetin kurucusu Reisicumhur Gazi Mustafa Kemal’i dikkat ve saygıyla izlemişlerdir. Reisicumhur Gazi Mustafa Kemal ve eşi Latife hanımefendi, içinde bulundukları otomobilden inerek, merasime katılanları selamlamışlardır.İşte bu anlarda Latife Hanımefendinin gözü, asker kıyafetli küçük çocuklara takılmış; merakını gidermek üzere kim olduklarını sormuştur. Kolordu komutanı Ali Sait Paşa, öğrencilerin, Hüseyin Zade Halil Beyin açmış olduğu özel okulun öğrencileri olduğunu söylemiştir. Bu meyanda, Hüseyin Zade Halil Bey, casusluktan dolayı Ruslar tarafından 1918’de idam edilen abisi Hüseyin Zade Halit Bey ve Karakurt Ailesi hakkında, Reisicumhura övgü dolu kısa bir bilgi sunmuştur. Ayrıca Karakurt Nahiyesi’nde yaşayan aşiretlerin, bölgede, Miralay Cibranlı Halit Bey liderliğinde beklenen isyan açısından önemine değinmiştir.
Anlatılanlar, Reisicumhur Gazi Mustafa Kemal’in ilgisini çekmiştir. Ali Sait Paşaya, Hüseyin Zade Halil Beyin yanına çağırmasını emretmiş. Hüseyin Zade Halil Bey, aldığı emir üzerine derhal Reisicumhurun huzuruna gelmiştir. Reisicumhur Gazi Mustafa Kemal, Hüseyin Zade Halil Beye, “Bu aziz topraklar sizin gibi vatanseverler sayesinde düşmandan kurtuldu ve yine bu genç cumhuriyet, sizin gibi maarif sever evlatları sayesinde kısa zamanda inkişaf edecektir. Sizi tebrik ediyorum.” demiş ve ardından, Ali Sait Paşa’ya, Hüseyin Zade Halil Beyin de akşam yemeğine dâhil edilmesini emretmiştir.
3. REİSİCUMHUR GAZİ MUSTAFA KEMAL’İN SARIKAMIŞ’TAKİ İKAMET YERİ VE İLK AKŞAMI
Reisicumhur Gazi Mustafa Kemal karşılama merasiminden sonra, istirahatları için emirlerine tahsis edilmiş, 9. Kolordu’nun Sarıkamış’taki Garp Lojmanları’nda sarıçam ormanının eteğinde bulunan ve “Paşa Köşkü” olarak anılan mekâna geçmiştir.
Akşam, Reisicumhur Gazi Mustafa Kemal’in Sarıkamış’a teşrifleri şerefine “Paşa Köşkü”nde düzenlenen içkili ziyafete, Hüseyin Zade Halil Bey de katılmıştır. Burada, söz verilmesi üzerine, Hüseyin Zade Halil Bey, kendisi ve Karakurt Ailesinin geçmişi ile ilgili olarak Reisicumhur Gazi Mustafa Kemal’e kısa bilgi arz etmiş ve Reisicumhurun iltifatlarına mazhar olmuştur.
Hüseyin Zade Halil Bey konuşmasında, lafı Karakurt Nahiyesi’nde kurmuş olduğu okula getirir ve “Paşam, eskiden aşiretten mal ve para toplayıp, okulu idame ettiriyordum. Ama Cumhuriyet kurulduğundan beri, Cumhuriyet Kanunlarına güvenen köylü, artık okulun idamesi için para da mal da vermiyor. Bu nedenle okulu uzun süredir kendi varlığım ile ayakta tutuyorum, ama bende de varlık kalmadı. Vilayete müracaat ettim, yardım etmiyorlar, bu hususta himmetinizi bekliyoruz.” der. Gerek Reisicumhur ve gerekse eşi Latife hanımefendi, bu örnek girişimin mutlaka desteklenmesi gerektiğini, bu nedenle vali vekili İbrahim Ethem Aykut’a, gerekli ödeneğin derhal tahsis edilmesini emretmişlerdir. (Gerçekten de Reisicumhurun gidişinden kısa bir süre sonra, okula, Ankara’dan ödenek gönderilir. Ancak, vali okul için gelen paranın bir kısmını, depremden zarar görenlere ayırır, az bir kısmını Halil Beye gönderir. Daha sonraki yılda ise özel okula ödenek tahsis edilmesinin mümkün olmadığını Halil Beye bildirir. Vilayetin olaya baştan itibaren sıcak bakmaması, Karakurt gibi küçük yerde okulun olmayacağı düşüncesi ile 1926 yılında çıkan ilkokul öğretmenleri yasası ile daha önce çıkmış olan Tevhid-i tedrisat Kanunu bahane edilerek okul, Valilikçe 1926 yılında kapatılarak, Kars’a nakledilir.)
Hüseyin Zade Halil Bey, daha önce Rus Çarlığı döneminde, eğitim gördüğü Kars ve Tiflis şehirlerinde içkiye alışmıştır. Geç saatlere kadar Reisicumhur Mustafa Kemel'in şereflendirdiği sofrada su gibi içki içilmiştir. Ziyafetin devamı sırasında Reisicumhur Gazi Mustafa Kemal ile eşi Latife Hanım arasında tatsız bazı durumlar yaşanmıştır.
Aynı akşam, Reisicumhur Gazi Mustafa Kemal’in Sarıkamış’a gelişi şerefine fener alayı düzenlenmiş olup, bu fener alayına Hüseyin Zade Halil Beyin karşılama merasimine katılmış olan öğrencileri de dâhil edilerek eğlendirilmişlerdir.
4. REİSİCUMHUR GAZİ MUSTAFA KEMAL’İN SARIKAMIŞ’TAKİ ZİYARETLERİ
Gazi Mustafa Kemal, 5 Ekim 1924 Pazar günü, Belediye Meydanı’ndaki iki katlı ahşap binada yer alan Sarıkamış Türk Ocağı’nı ziyaret etmiştir. Hüseyin Zade Halil Bey, kardeşi Abbas Karakurt Bey ve diğer zevatın katıldığı toplantıda konuşmalar yapılmış, yemekler yenilmiştir.
Yemekten sonra Sarıkamış Demiryolu İstasyonu’nun arkasındaki biçilmiş çayırlıkta, Hüseyin Zade Halil Beyin de içlerinde yer aldığı iyi biniciler, atları ile Reisicumhur Gazi Mustafa Kemal’in huzurunda binicilik hünerlerini göstermişlerdir. Günün anlam ve coşkusundan olsa gerek, iyi bir binici olan Hüseyin Zade Halil Bey atıyla, Reisicumhurun huzurunda uzun bir gösteri yapmış ve at, aşırı güç sarfından olsa gerek dayanamayıp, ölmüş. Reisicumhur Gazi Mustafa Kemal bunun üzerine Hüseyin Zade Halil Beye, “İyi attı, yazık oldu.” der. Hüseyin Zade Halil Bey de, yaptığından emin bir şekilde, “Bir at değil mi? Size feda olsun paşam.” şeklinde cevap verir.
Gösteriden sonra, Reisicumhur Gazi Mustafa Kemal, programda olmamasına rağmen Ali Sait paşanın önerisi üzerine, Hüseyin Zade Halil Bey ile kardeşi Abbas Karakurt Beyin kahvesini içmek üzere, Abbas Beyin Millet Bahçesi’ndeki evine kısa süreli gitmişlerdir. Atatürk, Ali Sait Paşa, Halil Bey misafir odasındaki koltuklara oturmuşlar, kahveleri, Abbas Bey bizzat kendisi ikram etmiştir. Reisicumhur Gazi Mustafa Kemal yaptığı konuşmada, “Değerli ailenizin, şanlı geçmişinde olduğu gibi bundan sonrada, devletin bekası için, cumhuriyetin yanında yer alacağından şüphem yoktur. Birlik ve beraberlik içerisinde, tüm sorunların üstesinden geleceğimizden eminim.” demiş. Halil Bey ise, “Sayım Paşam, evimize gelmekle Aileme büyük bir şeref bahşettiniz, hoş sefa geldiniz. Dün olduğu gibi, bugünden sonra da ben ve Ailem emrinizdedir.” diyerek cevap vermiştir. Reisicumhur Gazi Mustafa Kemal sohbetin devamında bir isteklerinin olup olmadığını sormuş, Hüseyin Zade Halil Bey cevaben, çok baskı altında olduklarını söylemiştir. Reisicumhur Gazi Mustafa Kemal, Hüseyin Zade Halil Beye Ankara’da (Haymana’da) kendisine yer tahsis edilebileceğini, gelip yerleşmesini teklif etmiş. Hüseyin Zade Halil Bey bu sürpriz öneriye içten teşekkür etmiş ve Aile içinde yapılacak görüşme neticesi karar vereceklerini söylemiş. (Nitekim 1933 yılında onuncu yıl kutlamaları için Ankara’ya davet edilen Hüseyin Zade Halil Bey, Ankara’ya vardığında Reisicumhur Gazi Mustafa Kemal’den aileye, Sarıkamış’ta teklif ettiği toprağı tahsis etmesini istemeyi planlamış, ancak bu arzusu 29.09.1933 tarihinde şahadeti nedeniyle gerçekleşmemiştir.)


Reisicumhur Gazi Mustafa Kemal Sarıkamış gezisi sırasında Bebek Gölü'nde çektirdiği fotograf (5 Ekim 1924 Pazar günü öğleden sonra)
Reisicumhur Gazi Mustafa Kemal kahve içtikten sonra Abbas Beyin evinden ayrılmış ve şerefine düzenlenen temsile katılmıştır. Akşam saatlerinde 9. Kolorduya ait Bebek Gölü denilen mesire alanda verilen ikrama Hüseyin Zade Halil Bey de davet edilmiş ve kendisiyle, çok iyi tanıdığı Miralay Cibranlı Halit Beyle ilgili istişare yapılmıştır. (Nitekim Reisicumhurun gidişinden hemen sonra Hüseyin Zade Halil Bey ile Miralay Cibranlı Halit Bey, Karakurt Nahiyesi’nde buluşmuşlar ve düşünülen isyan hakkında konuşmuşlardır. Ancak her iki taraf birbirlerini ikna edememişlerdir. Bu konuşmadan yaklaşık iki ay sonra tutuklanıp, Karapınar Köyü’ne getirilen, Cibranlı Halit Beyi, Abbas Bey de tüm ısrarına rağmen ikna edememiştir. )
5. REİSİCUMHUR GAZİ MUSTAFA KEMAL’İN SARIKAMIŞ’TAN KARS’A GİDİŞİ, TEKRAR SARIKAMIŞ’A GELİŞİ VE SARIKAMIŞ’TAN AYRILIŞI
Reisicumhur Gazi Mustafa Kemal gezi programı kapsamında 6 Ekim 1924 Pazartesi günü, sabah, Sarıkamış İstasyonu’ndan, trenle Kars’a, törenle yolcu edilmiştir.
Kars halkı, Reisicumhuru “Hoş Gelişler Ola Mustafa Kemal Paşa Askerin Milletin Bayrağınla Çok Yaşa” nidaları arasında büyük bir coşkuyla karşılamıştır. Tüm günü Kars’ta geçiren Reisicumhur Gazi Mustafa Kemal gece geç saatlerde tekrar Sarıkamış’a dönmüş ve geceyi Sarıkamış’ta geçirmiştir.

Reisicumhur Gazi Mustafa Kemal 7 Ekim 1924 Salı günü sabahleyin Sarıkamış’tan uğurlanmıştır.

6. BÖLGEYE YAPILMIŞ OLAN GEZİNİN SONUÇLARI

1)Reisicumhur Gazi Mustafa Kemal’in Erzurum-Kars vilayetlerine yaptığı ziyaret bölge halkını ziyadesi ile memnun etmiş ve Cumhuriyete bağlılık perçinlenmiştir.
2)Eşi Latife Hanım ile arasının bozulmasına neden olmuştur.
3)Bölgede isyan etmeyi planlamış Cibranlı Halit Bey ikna edilememiş, tutuklanarak kurşuna dizilmiştir.
4)Alınmış olan tüm tedbirlere rağmen takip eden birkaç ay sonra Şeyh Sait isyanı vuku bulmuştur.





alıntı

__________________