doguasya

İyi ahlâkı konu e dîn en bu süre—i celîle, mücadele süresinden sonra Medine-i Münevvere'de nazil olmuştur, on sekiz âyet-i kerîmeyi içermektedir. Kur'an-ı Kerim'in süreleri "mutavvel (uzun" ve "mufassal kısa" adıyla iki kısma ayrılmıştır. Fetih Süresi ile mutavvel olan kısım, nihayete ermiştir, işbu Hucurât süresinden itibaren de
mufassal olan kısım başlamıştır. "Tefsir—üI merağı"
Bu mübarek sürenin içeriğinin özeti şöyledir:
(1): Müminlerin Resül-i Ekrem'e karşı hürmetle hareket ederek Allah'ın ve peygamberin emrine muhalefette bulunmamaları.
(2): Hz. Peygamber'in huzurunda yüksek sesle konuşulmaması ve hariçten kendisine seslenilmemesi.
(3): İmân edenlerin bundan dolayı Resül-i Ekrem'e karşı bir minnet hissi göstermemeleri.
(4): Fası ki arın sözlerine kulak verilmemesi ve birbirleriyle mücadelede bulunan müminlerin aralarında barışının sağlanmasına çalışılması.
(5): Müminlere karşı isyan ederek barışa yanaşmayanlar ile savaşta bulunulması.
(6): Müslümanlar hakkında sü-i zândan ve alaycı hareketlerden kaçınılması.
(7): İnsanlar arasında esasen eşitlik bulunduğu, birbirleri üzerine ancak takva ile üstünlük sağlanabileceğinin belirtilmesi.
Fetih Süresi ile bu Hucurât Süresi arasında büyük bir münâsebet vardır. Fetih Süresi, Resül-i Ekrem hakkında şereften söz etmektedir, sonundaki bir âyet-i kerîme de müminler hakkında büyük müjdeler içermektedir. Bu Hucurât Süresi de ilk âyet I eriyle müminlere büyük bir dinî terbiye telkin etmektedir ve Resül-i Ekrem hakkında da çeşitli şereflerden bahsetmektedir.


1. Ey imân etmiş olanlar!. Allah'ın ve Resulünün önüne geçmeyiniz ve Allah'tan korkunuz. Şüphe yok ki, Allah -Teâlâ- hakkıyla işiticidir, bilendir.
1. Bu mübarek âyetler, Allah Teâlâ'ya ve Resül-i Ekrem'e karşı takva sahibi olarak nasıl bir vaziyet alınacağını bildiriyor. Yüce Peygamberin huzurunda nasıl konuşulacağını telkin buyuruyor. Peygamberin huzurunda tam bir saygı ile seslerini kısarak konuşan müminlerin nasıl takva sahibi, mağfiret ve mükâfata nail zâtlar olduğunu gösteriyor. Resül-i Ekrem'e odaların arkasından seslenenlerin akıllıca hareket etmediklerini ve eğer o Yüce Peygamberin yanlarına çıkacağına değin sabr etmiş olsalar idi bunun kendileri için daha hayırlı olacağını beyân etmekte ve maamafih o kusurlarından dolayı tevbe edince ilâhî affa nail olacaklarına işaret buyurmaktadır. Şöyle ki: (Ey imân etmiş olanlar!.) Ey İslâm şerefine erişenler!. (Allah'ın ve Resulünün önüne geçmeyiniz) Yâni: Cenab-ı Hak'kın ve O'nun Yüce Peygamberinin emirlerine, yasaklarına muhalefette bulunmayın, onların beyân buyurmuş oldukları hükümlerin, ibâdet şekillerinin, insanî vazifelerin tersine harekete cür'et göstermeyiniz, öyle bir hareket, dinî terbiyeye aykırıdır, (ve) Ey müminler! (Allah'tan korkunuz) O'nun kudret ve büyüklüğünü düşününüz, O'nun rızâsına aykırı olan hareketlerden kaçınınız (şüphe yok ki, Allah) Teâlâ her söylenilen sözü ve her yapılan işi (hakkıyla işiticidir, bilendir) binaenaleyh sizlerin de bütün sözlerinizi, muamelelerinizi işitir ve bilir, sizleri ona göre mükâfata veya cezaya erdirir.
Bu âyet-i kerîme gösteriyor ki: İslâm dinindeki ilâhî bir hükme, peygamberin bir sünnetine muhalif bir harekette bulunmak, dînen yasaktır, kötüdür, cezayı gerektirir. Bu hükmün umumî olmasından dolayı böyle müminlere yönelmesi için hususî bir hâdisenin sebep olduğunu belirlemeye gerek yoktur.


2. Ey imân etmiş olan zâtlar!. Seslerinizi Peygamberin sesinin üstüne yükseltmeyin, ve O'na sözü bağırırcasına söylemeyin, bâzınızın bâzınıza bağırması gibi ki, -sonra- siz farkında olmadığınız hâlde amelleriniz boşa gidiverir.
2. (Ey imân etmiş olan zâtlar!.) Ey tevhid dinini tercih etmiş bulunan müslümanlar!. Siz Peygamberin huzurunda bulunurken (seslerinizi Peygamberin sesinin üstüne yükseltmeyin) onun mübarek konuşmasının üstünde bir ses ile konuşmaya cür'et etmeyin (ve O'na) o Yüce Peygamber'e karşı (sözü bağırırcasına söylemeyin) seslerinizi öylece yükseltmeyin (bâzınızın bâzınıza bağırması gibi) bir surette konuşmaya cür'et göstermeyiniz (ki) sonra (siz farkında olmadığınız hâlde amelleriniz boşa gitmiş olur.) öyle değeri pek yüce bir Peygamberin huzurunda edebe aykırı bir tarzda konuşmanızdan dolayı amelleriniz, sevaptan mahrum kalır, dinî terbiyeye muhalefete cür'et etmiş olursunuz.
Kur'an-ı Kerimin bu emr ve tavsiyesi üzerine Ashâb-ı Güzîn, fevkalâde hürmetli bir vaziyet almışlar. Peygamberin huzurunda pek ihtiyatlı konuşmaya daha fazla dikkat etmişlerdir. İşte Hak Teâlâ o gibi muhterem zâtları şöyle büyük bir mükâfat ile müjdelemektedir.


3. Ve şüphe yok ki, Allah'ın Peygamberi huzurunda seslerini kısanlar o zâtlardır ki, -Allah Teâlâ- onların kalblerini takva için imtihan etmiştir, onlar için bir mağfiret ve pek büyük bir mükâfat vardır.
3. (Ve şüphe yok ki, Allah'ın Peygamberi huzurunda seslerini kısanlar) O Peygamber'e karşı fevkalâde bir hürmet göstererek yavaşça konuşanlar, hızlı konuşmaktan kendilerini men edenler (o zâtlardır ki) terbiyeleri, mertebeleri o kadar yüksek Ashâb-ı Kirâm'dır ki: (Allah) Teâlâ (onların kalblerini takva ile imtihan etmiştir.) onların ruhlarını vicdanlarını takvanın feyzine ulaştırmış, onlar; öyle samimi bir hâle getirmiştir, onların öyle yüksek bir terbiyeye erişmelerini dilemiştir. Artık (Onlar için) öyle seçkin zâtlar için (bir mağfiret) vardır. Onlardan insanlık hâli ortaya çıkan küçük günâhlar, kusurlar bağışlanmıştır, (ve) Onlar için (pek büyük bir mükâfat vardır.) öyle Resûl-i Ekrem'e karşı büyük bir hürmet ve saygı göstererek huzurunda seslerini kıstıkları için ve diğer dinî vazifelerini yerine getirmeye çalıştıkları için âhirette pek büyük sevaplara, nimetlere nail olacaklardır.


4. Muhakkak o kimseler ki, sana odaların arkasından bağırırlar. Onların çoğu aklı ermez kimselerdir.
4. (Muhakkak o kimseler ki:) Ey Yüce Resul (Sana odaların arkasından) yâni: O Yüce Peygamber'in muhterem eşleri ile beraber ikâmet ettiği evlerin odaları dışından (sesleniverirler) onlar, henüz İslâmiyet'i kabul etmemiş olan Arablardan bir zümre imiş ki, Resûl-i Ekrem'in vaziyetini anlamak için hane-i Saadeti önüne gelmişler, "Yâ Muhammedi. Yâ Muhammedi." diye seslenmişler, böyle ahlâka aykırı bir muamelede bulunmuşlardır. Bunların yetmiş veya seksen kişiden ibaret Benî Temim Bedevilerinden bir hey'et olduğu da rivayet edilmektedir, (onların çoğu akıllıca düşünmezler) Onların ekserisi câhil kimselerdir, Resûlullâh'a karşı nasıl hitapda bulunulmasını, nasıl saygılı bir vaziyet alınmasını düşünüp takdir edemezler.


5. Ve eğer onlar, kendilerine sen çıkıncaya kadar sabretselerdi elbette ki, kendileri için hayırlı olurdu, -maamafih- Allah, gafurdur, rahimdir.
5. (Ve eğer onlar) Öyle edebe muhalif bir tarzda seslenenler (kendilerine sen çıkıncaya kadar) ey Yüce Peygamber!. Sen odandan çıkıp onların yanlarına teşrif
edinceye değin (sabretmeler idi) öyle câhilce bir nidada bulunmasa idiler (elbette ki, kendileri için» Allah katında (hayırlı olurdu) bir Yüce Peygamber'e karşı saygı ve hürmette bulunmuş, acele etmekten kaçınmış olacaklarından dolayı büyük sevaba nail olurlardı. Maamafih (Allah gafurdur) öyle odaların arkasından seslendiklerinden dolayı pişman olup tevbe edenleri bağışlar, azap etmez ve o hikmet sahibi Yaratıcı (rahimdir) öyle merhamet ve lutfu pek fazladır. Şüphesiz buna inanıyoruz.


6. Ey imân etmiş olanlar!. Eğer size bir fâsık bir haber ile gelirse hemen onu araştırınız. Belki, bilmeksizin bir kavme saldırırsınız da sonra yaptığınızın üzerine pişman olmuş olursunuz.
6. Bu mübarek âyetler de müslümanlara büyük bir siyaset dersi veriyor. Herhangi (âşığın sözlerine lâzım gelen araştırmada bulunmadan hemen kıymet verilmesinin korkunç bir hâdiseye ve büyük bir pişmanlığa sebebiyet vereceğini bildiriyor. Resûl-i Ekrem de öyle araştırmada bulunmaksızın etrafında bulunanların arzularına hemen uyacak olsa idi, onların helakine sebebiyet verilmiş olacağını ihtar buyuruyor. Fakat o zâtların Allah'ın bir lutfu olarak kalben imân ile süslenmiş ve küfrden, fâşıklıktan ve isyandan kaçınmış ve hidâyet yolunu takibe muvaffak bulunmuş olduklarını beyân buyurmaktadır. Şöyle ki: (Ey imân etmiş olanlar!.) Ey İslâm nimetine kavuşmuş zâtlar!, (eğer size bir fâsık) yâni: Din hududundan çıkmış, gayri meşru şeyleri işlemeye cür'et etmiş, cemiyetin selâmetini bozmaya çalışan yalan sözlü herhangi bir şahıs (bir haber ile gelirse) bir hâdisenin vuku bulduğuna veya bulacağına âid bir haber verirse (hemen onu araştırınız) doğru olup olmadığının ortaya çıkmasını temine çalışınız, eğer böyle bir ihtiyatlı harekette bulunulmasa (belki bilmeksizin bir kavme saldırırsanız da) o kavmi düşman sanar da kendilerine tecâvüzde bulunursunuz da (sonra) öyle tecrübesizcesine (yaptığınızın üzerine pişman olmuş olursunuz) hüzn ve keder içinde kalırsınız. Binaenaleyh öyle fâşıkların sözlerine hemen kıymet vermemelidir, İbnülhâzin tefsirinde denildiği üzere bu ilâhî emir umumîdir, muayyen bir fâsık şahıs hakkında değildir. Herhangi bir fâsığın sözüne karşı itimat edilmeyip tetkik ve tesbitte bulunulması gereğini göstermektedir. Gerçektende birçok fâsık kimseler, kendilerini iyi hâl sahibi gösterirler, iyilik sever bulunduklarını söylerler, bir takım boş haberler ile, telkinler ile bir müslüman topluluğunu aldatmaya, saptırmaya çalışıp dururlar. Meselâ: İki müslüman gurup arasında veya bir İslâm cemiyeti ile diğer bir millet arasında bir barış, bir dostluk bulunmuş olabilir, bir takım fâsık düşmanlar ise dostane bir tarz takınarak o taifelerden ve cemiyetlerden biri aleyhinde yalan yere münasebetsiz sözler söylerler, onların diğerlerine saldırmak kasdında bulunduklarını iddia ederler, maksatları ise o guruplar arasında o İslâm cemiyeti ile o millet arasında bir düşmanlığın, bir savaşın meydana gelmesini temin etmektir. Binaenaleyh müslümanlar için lâzımdır ki, öyle fâsık kimselerin mahiyetlerini anlasınlar, onların sözlerine araştırmaksızın ehemmiyet vermesinler, onların kuvvetli delillere dayanmayan haberlerine kıymet vererek aralarındaki dostluğu hemen bozmaya kalkışmasınlar, sonra pişmanlık fâide vermez.


7. Ve biliniz ki, aranızda muhakkak Allah'ın Peygamberi vardır. Eğer' O, birçok işte size itaat edecek olsa idi elbette helake düşmüş olurdunuz. Velâkin Allah -Teâlâ-size imânı sevdirdi ve onu kalblerinizde süsledi ve size küfrü ve fâsıkca hareketleri ve isyanı çirkin gösterdi. İşte doğru yola gidenler de onlardır.
7. Ve ey müslümanlar!. (Biliniz ki, aranızda muhakkak Allah'ın peygamberi vardır) O, sizin için bir hidâyet rehberidir, bir hikmet ve fazilet öğreticisidir, her hususta ona itaat etmeniz, onun tekliflerine boyun eğmeniz lâzımdır, o sizin hakkınızda sizlerden daha fazla şefkatlidir, merhametlidir (eğer O) Yüce Peygamber (birçok işde size itaat edecek olsa idi) bir takım hâdiseler de, nefsanî arzularda, dünyevî eğilimlerde (size itaat edecek olsa idi) sizin dilediğinizi kabul ederek yapılmasına mâni olmasa idi (elbette helake düşmüş olurdunuz) birçok zararlara uğramış, günâhlara girmiş bulunurdunuz (velâkin Allah) Teâlâ sizi korudu (size imânı sevdirdi) İslâmiyet'i seve seve kabul etmiş oldunuz (ve onu) o imânı, İslâmiyet'le vasıflanmayı (kalblerinizde süsledi) o imân, sizin kalblerinizde yerleşti, tam bir samimiyetle dindar ve Peygambere itaatkâr bulunmuş oldunuz (ve) Cenab-ı Hak (size küfrü ve fâsıkca hareketleri ve isyanı çirkin gösterdi) artık o sayede öyle kötü, felâket getiren şeylerden nefret edip kaçınmış bulundunuz, Peygamberinizin emirlerine itaati bir vazife bildiniz, kendi arzularınıza o Yüce Peygamberin tâbi olmayacağını, öyle bir tâbi olmanın hikmet ve menfaate uygun bulunmayacağını anlamı; oldunuz (işte doğru yola gidenler de) selâmet ve saadet yolunu tâkib edenler de (onların) o seçkin vasıflarla vasıflanmış, bulunan zâtlardır. Yâni: Seçkin Sahabilerdir ve onların vasıflarıyla vasıflanmaya çalışan diğer müminlerdir.


8. -Öyle bir yola gidi; ise- Allah Teâlâ tarafından bir lütuftur ve bir nimettir ve Allah -Teâlâ- alimdir, hakimdir.
8. Evet.. Öyle pek doğru bir yola gidi;, Yüce Peygamber'e tamamen itaat etmeyi ve boyun eğmeyi başarmak (Allah Teâlâ tarafından bir lütuftur, ve bir nimettir) onun şükrünü dâima yerine getirmeye çalışmak, bir kutsal vazifedir, (ve Allah) Teâlâ (âlimdir) hidâyete lâyık olanları bilir, bütün müminlerin ve diğer mahlûkların hâllerini hakkıyla bilmektedir. Ve o Kerem Sahibi Yaratıcı (hâkimdir) onun her fiili, bir hikmet ve menfaate dayanmaktadır. Kâinatın bütün işleri birer gayeye yöneliktir, birer hikmet gereğidir. İşte seçkin bir zümrenin öyle yüksek ahlâk ile, vasıflarla nitelenmesi de bu ilâhi hikmetin bir neticesidir.


9. Ve eğer müminlerden iki gurup, çarpışırlarsa aralarını hemen ıslâh ediniz. Sonra onlardan biri diğeri üzerine tecavüzde bulunmuş olursa o tecavüz eden ile Allah'ın emrine dönünceye kadar savaşın. Eğer dönerse artık aralarını adaletle ıslâh ediniz ve adaletli harekette bulunun, şüphe yok ki, Allah -Teâlâ- adalette bulunanları sever.
9. Bu mübarek âyetler de müslümanlara pek büyük bir sosyal terbiye vermektedir. İslâm toplumları arasında savaşmaya meydan verilmeyerek barışa çalışılmasını, bu barışa razı olmayarak hukuka saldıranlar ile de Allah'ın emrine dönünceye kadar savaşta bulunulmasını, dönme durumunda ise aralarının adaletli bir şekilde ıslâh edilmesini emrediyor. Müminlerin birbirleriyle dinen kardeş olduklarını beyân ve binaenaleyh Allah Teâlâ'dan korkup ilâhi rahmete nail olunabilmesi için aralarının düzeltilmesini teklif buyuruyor. Ve bir kavmi diğer bir kavim ile bir kısım kadınları diğer kadınlar ile alay etmekten men ediyor. Ve kendi nefslerini ayıplamaktan ve birbirini kötü lâkaplar ile çağırmaktan men edip müminleri fısk ile zikr etmenin pek kötü olduğunu ve bu gibi günâhlardan tevbe etmeyenlerin zâlim kimseler bulunduğunu ihtar buyurmaktadır. Şöyle ki: (Ve eğer müminlerden iki gurup) bir fırkadan daha az olan bir cemaat (çarpışırlarsa) aralarında bir mücadele, bir savaş, meydana gelirse (aralarını hemen ıslâh ediniz) kendilerine nasihat yeriniz, Allah'ın hükmü ne ise ona razı olmalarını, itaat etmelerini tavsiyede bulununuz, onların aralarını adaletle ıslâh bu suretle olur (sonra onlardan biri) bu nasihati; Allah'ın hükmüne uymayı kabul etmez de (diğeri üzerine tecâvüzde bulunmuş olursa) hakka riâyetden kaçınır durursa (o tecâvüz eden ile Allah'ın emrine dönünceye kadar) ihtilâf edilen husustaki ilâhi hükmü kabule yanaşıncaya kadar kendisiyle (savaşta bulunun) harbe devam ediniz (sonra) o bağı, o saldırgan şahıs, öyle haksız hareketi bırakarak Allah'ın hükmüne dönerse, ilâhi emre razı olmaya baslarsa (artık) o birbiriyle savaş yapan iki gurubun (aralarını adaletle ıslâh ediniz) adaletle ve insafla hareket ederek aralarını bulmaya çalışınız (ve adilâne hareketde bulunun) yapacağınız muamelede adaletten ayrılmayınız, sadece antlaşma ile yetinmeyiniz tâki, birbirleriyle tekrar çarpışmalarına ihtimâl kalmasın (şüphe yok ki, Allah) Teâlâ (adalette bulunanları sever) adilâne harekette bulunanları pek güzel mükâfatlara nail buyurur.
Rivayete göre bu âyet-i kerime, Evs ve Hazreç kabileleri hakkında nazil olmuştur. Bu iki gurup İslâmiyet'i kabul etmiştir. Peygamber zamanında bir meseleden dolayı aralarında bir çekişme ortaya çıkmış, birbirlerine ayakkabılarıyla ve hurma dallariyle hücumda bulunmuşlardı. İşte böyle zümrelerin aralarındaki ihtilâfları adilâne bir surette gidermeye çalışmak ahlâki bir vazifedir.
"Bağy" Saldırmak, tecâvüz etmek, zulm etmek, haddi aşmak demektir. Böyle bir harekette bulunana "bağİ" denilir. Bu âyet-i kerime, işaret ediyor ki, bir mümin kimse, bir dini hükmü inkâr etmedikçe sırf saldırganlığından dolayı dinden çıkmış olmaz, belki günahkâr olmuş, ıslâha muhtaç bulunmuş olur. "Tefi'e" döne, rücû ede demektir. "Aksitü" de adalet ediniz zulm ve haksızlığı gideriniz manasınadır. "Muksit de zulm ve haksızlığı gideren, adaletle muamelede bulunan kimse demektir.
"['.asit" ise, câir, yâni haksızlık ve zulm eden, hakdan sapan kimsedir.


10. Müminler, muhakkak ki, kardeşlerdir. Artık kardeşlerinizin arasını düzeltiniz ve Allah'tan korkunuz, tâki: Siz rahmete ensesiniz.
10. (Müminler, muhakkak ki) Dînen (kardeşlerdir) aralarında bir din kardeşliği vardır. Çünkü hepsi de ebedî hayatı gerektiren bir asla, bir imâna mensub bulunmaktadırlar, (artık kardeşlerinizin arasını ıslâh ediniz) Onların arasında insanlık hâli bir çekişme, bir mücadele ortaya çıkarsa onu nasihat edici bir şekilde gidermeye çalışınız, din kardeşliği bunu böyle bir muameleyi icabeder. (ve Allah'tan korkunuz) yapmakla ve terketmekle mükellef olduğunuz şeyler hususunda kalbleriniz Allah korkusundan uzak olmasın, dâima muttakî bir tarzda hareket ediniz (tâki, siz rahmete nail olasınız) öyle takva ile vasıflanma sayesinde ve din kardeşlerinize karşı olan şefkat ve merhametle muamelede bulunmanız sebebiyle siz de Allah'ın rahmetine ve lütfuna lâyık olmaya hak kazanmış bulunasınız.


11. Ey imân etmiş olanlar!. Bir kavim diğer kavim ile alay etmesin. Olabilir ki, -o alay edilenler- ötekilerden daha hayırlı olurlar ve kadınlardan -bir kimseyi eğlenceye almasın- olabilir ki: Onlar, ötekilerden daha hayırlı bulunurlar. Ve kendi nefislerinizi de ayıplamayınız ve birbirinizi kötü lâkablar ile çağırmayınız. İmândan sonra fası klik ne kötü bir isimdir ve her kim tevbe etmezse işte zâlimler olanlar onlardır, onlar.
11. (Ey imân etmiş olanlar!.) Ey müslüman zâtlar!. Sizden (bir kavim, diğer bir kavim ile alay etmesin) onunla maskaralıkta, istihzada bulunmasın, öyle bir muamele, İslâm terbiyesine zıttır, (olabilir ki, onlar) O kendileriyle alay edilen erkekler (ötekilerden) o alay eden erkeklerden (daha hayırlı olurlar) onların mevkileri Allah katında daha yüksek bulunur, daha ziyade bir dinî terbiyeye bir insanî fazilete sahip bulunmuş olurlar (kadınlar da) imân sahibi olan kadınlar gurubu da (kadınlardan) birini eğlenceye almasınlar, onunla alay etmesinler (olabilirler ki, onlar) o alay edilen kadınlar (ötekilerden) o alay eden kadınlardan (daha hayırlı bulunurlar) herhangi bir kimsenin zahirine bakarak kendisiyle alay etmek, kişiliğe, ahlâka aykırıdır, şekil ve surete değil, davranışa, kalbin faziletlerine itibar olunur
Evet.. Hak Teâlâ, şüphe yok ki, sizin suretlerinize ve mallarınıza bakmaz velâkin sizin kalblerinize ve amellerinize bakar, ona göre sizi mükâfat ve cezaya kavuşturur (ve kendi nefslerinizi de ayıplamayınız) yâni: Bâzınız, bâzınıza kusur, ayıp isnad etmesin, lisânen kınama ve ayıplamada bulunmasın. Çünkü müminler, bir nefs hükmündedirler, başka bir mümini kınayan, kendisini kınamış gibidir, (ve kötü lâkaplar ile atışmayınız) Birbirinize çirkin lâkaplar isnad etmeyiniz. Bu, karşılıklı saygıya terstir. Meselâ: Bir müslümanın diğer bir müslümana Ey fâsık, ey münafık, ey eşek!. Diye hitab etmesi, caiz değildir. Ve İslâmiyet'i kabul etmiş olan bir şahsa: Ey Yahudî veya ey Hıristiyan diye hitab etmek de caiz olmaz. Fakat bir müslümanı güzel bir lâkap ile anmak caizdir, bir hürmet alâmetidir. Hz. Hamza'ya "Allah arslanı ve Hz. Hal i d Ibn-i Ve I i d'e: Seyfullah" denilmesi gibi. (İmândan sonra fası klik ne kötü isimdir) yâni: Mümin olan bir şahsın bir fenalığı işleyerek fâsık vasfını alması, pek çirkin bir hâldir ve bir kimseyi müslüman olma şerefine sahip olduktan sonra fısk ile anmak, kendisine fâsık demek dînen, ahlaken pek kötüdür. Bir mümine fışkı açık olmadıkça fâsık denilmesi elbette ki, caiz olamaz (ve her kim tevbe etmezse) kendi din kardeşlerine kötü lâkaplar isnadiyle harekette bulunduğundan dolayı veya onlar ile alay ettiğinden veya onlara fısk ve günâh isnad eylediğinden dolayı pişman olup da tevbekâr bulunmazsa (işte zâlimler olan, onlardır, onlar,) çünkü onlar, başkalarının hukukuna tecâvüz etmekle onların haklarına da zulmetmiş olurlar ve dînen yasak olan birşeyi işledikleri için kendi nefslerine de zulmederek onları ilâhî azaba mâruz bırakmışlardır. Binaenaleyh o gibi dînen yasak, zulmü gerektiren sözlerden, hareketlerden son derece kaçınılmalıdır.
"Suhriyye" Alay etmek, hakarette bulunmak, ayıpları, kusurları kötü bir tarzda söylemek, onlara işarette bulunmaktır. "Telemmüz" dil ile kötülemek, ayıplamak demektir. "Tenabüz" kötü lâkap takmak, bir kimseyi çirkin göreceği bir lâkap ile anmak manasınadır. "Lâkap" övmeyi veya yermeyi hissettiren bir isim veya vasıftır. Yasak olan, yermeyi hissettiren lâkaptır. "Fusuk = fısk" da günahkâr olmak, itaattan çıkmak, Allah'ın emrine muhalefette bulunmak demektir.



12. Ey imân edenler!. Çokça zan etmekten kaçınınız, şüphe yok ki, zannın bâzısı günâhtır ve birbirinizin kusurunu arattırmayınız ve bâzınız, bâzınızı gıybet etmeyiniz. Sizden biriniz, ölü kardeşinin etini yemeği sever mi?. -Bilâkis- onu çirkin görmüş olursunuz. Artık Allah'tan korkunuz, şüphe yok ki, Allah -Teâlâ-tevbeleri kabul edicidir, çok esirgeyicidir.
12. Bu mübarek âyetler de insanları büyük bir sosyal terbiyeye davet ediyor, onları kötü zanlardan, birbirlerinin kusurlarını teşhir etmekten men eyliyor, ve hepsinin de bir asla mensub olduklarını bildirerek öyle birbirinin aleyhinde bulunmanın uygun olmayacağına işaret buyuruyor, bir takım Bedevi'lerin de hakkıyla mümin olmadıklarını, fakat mümin görünerek kendilerini kurtuluş sahasına atmış bulunduklarını ve hakikî müminlerin de gafur ve rahîm olan Allah Teâlâ tarafından tam bir mükâfata nail olacaklarını beyân buyurmaktadır. Şöyle ki: (Ey imân edenler!, çokça zân etmekten kaçınınız) Müminler hakkında birer açık delile dayanmaksızın kötü zânlarda bulunmak, haramdır, caiz değildir, ahlâka, takvaya, ihtiyata aykırıdır. Zira (şüphe yok ki, zânnın bâzısı günâhtır) bir din kardeşi hakkında gerçek dışı bir zânda, bir fenalık isnadında bulunmak büyük bir günâhtır, din kardeşliği esasına aykırıdır, fakat bâzı zânlar da caizdir, onlar günâh değildir. Kendisinde iyi hâl, emanete riâyet, şeriat ahlâkı ile vasıflanma durumu görülmeyip gayr-ı meşru şeyleri açıkça yaptığı görülen bir şahıs hakkındaki sü-i zân gibi (ve) ey müslümanlar!. Birbirinizin kusurlarını (araştırmakta bulunmayınız) yekdiğerinizin gizlice olan hâllerini araştırmaya kalkışmayınız, onlar hakkında mevzu açmayınız, onun bunun kusurlarını teşhir etmek arzusunda bulunmayınız, bu yüzden büyük hatalara düşülmüş olabilir (ve bâzınız, bâzınızı gıybet etmeyiniz) birbirinizin çirkin görülecek hâllerini onun gıyabında açık veya işaret suretiyle söylemeyiniz, bu suretle onların hukukuna tecâvüz etmiş, onu duyunca üzülecekleri bir hâlde bulundurmuş olursunuz ve isnad edilen şey, vuku bulmamış ise bir yakıştırmada, iftirada bulunmuş olursunuz. Böyle bir muamele ise pek çirkindir, temiz yaratılış sahihleri bundan nefret duyar (sizden biriniz, ölü kardeşinin etini yemeği sever mi?.) elbette ki, sevmez, bilâkis (Onu çirkin görmüş olursunuz) işte bir kimseyi gıyabında kötülemek ve kınamak, öyle kendisine isnad edilen şeyden haberdar olmayıp da kendisini müdafaadan âciz bulunan bir kimsenin etini koparıp yemek gibi bir muameledir, temiz bir yaratılışa sahip olanlar ise elbette ki, bundan tiksinirler, böyle bir muamele, büyük bir azabı gerektirmektedir, (artık) Ey insanlar!. (Allah'tan korkunuz) Gıybete cür'et etmeyiniz, onu çirkin görünüz, o husustaki ilâhî yasağa riayetkar bulunun, (şüphe yok ki, Allah) Teâlâ (tevbeleri kabul edicidir, çok esirgeyicidir) binaenaleyh olabilir ki, gıybet edilen şahıs, yapmış olduğu bir kusurdan dolayı tevbe etmiş, Allah'ın affına kavuşmuştur. Artık onun kusurunu teşhire devam etmek nasıl uygun olabilir?. Ve maamafih bir insan da onu bunu gıybet etmiş olunca bu hâlinden bir pişmanlık duymalıdır, tevbe ederek Allah'ın affına sığınmalıdır. Böyle tevbe eden bir şahıs hakkında da Kerem Sahibi Yaratıcının afv ve keremi tecellî eder.
§ Gıybet; Çekiştirmek, bir kimseyi arkasından hoşuna gitmeyecek birşey ile gereksiz yere anmaktır. Gıybet kişiliğe aykırıdır, insanlar arasındaki dostluğu keser, düşmanlığı arttırır. Gıybet büyük günâhlardan sayılmaktadır. Bundan dolayı yâ tevbe etmelidir veya gıybet edilen kimse hakkında Cenab-ı Hak'kın mağfiretini dilemelidir veyahut o kimseden helâllik ricasında bulunmalıdır.
"Gayret komuyor dirde eder gıybete ağaz"
"İfşayı uyub etme midir gayret-i ahbab?."


13. Ey insanlar!. Muhakkak ki, biz sizi bir erkek ile bir dişiden yarattık ve sizleri kavimlere ve kabilelere ayırdık ki, birbirinizi tanıyasınız. Şüphe yok ki, sizin Allah katında en değerli olanınız, O'ndan en çok korkanınızdır. Muhakkak ki, Allah -Teâlâ- herseyi bilendir, her şeyden haberdardır.
13. (Ey insanlar!.) Ey bütün insanlık topluluğu!. (Biz sizi bir erkek ile bir dişiden yarattık.) Yâni: İlâhî kudretimle sizi Hz. Adem ile Hz. Havva'nın evlâd ve torunları olmak üzere meydana getirdim. (Ve sizleri şubelere ve kabilelere ayırdık) yâni: Bir asla mensub büyük tabakalara ve onun altında bulunan guruplara ayrılmış bir hâlde teşkilâta ulaştırdım (ki, birbirinizi tanıyasınız) aranızdaki üremeyi, bir asla mensubiyeti anlamış olasınız, yoksa birbirinize karşı inkarcı ve alaycı bir vaziyet almak, kendi cemiyetlerinizle iftihar etmek için meydana getirmiş olmadık. Artık öyle ahlâksız sözlerde, hareketlerde bulunmak, sizin için nasıl lâyık olabilir?, (şüphe yok ki, sizin Allah katında en değerli olanınız, en fazla takva sahibi olanınızdır) Evet.. Allah katında yüksek mertebe sahibi olan kullar, takva ile vasıflanmış bulunan zâtlardır. Günâhlardan sakınan, Cenab-ı Hak'kın emirlerine, yasaklarına riâyet eden, dinî ahlâkı korumaya çalışan, Allah'ın azabını gerektirecek şeylerden kaçınan zâtlar, takva sahipleridir. İşte insan için şeref sebebi, kurtuluş vesilesi olan, böyle takva ile vasıflanmaktır. Yoksa babalarla dedelerle, servet ve mevki ile iftihar etmek, asla doğru değildir. (Şüphe yok ki, Allah) Teâlâ (alîmdir) bütün kullarının amellerini bilir ve o hikmet sahibi Yaratıcı (habîrdir) bütün kullarının düşüncelerinden, kalblerinde olanlardan haberdardır. Artık kullar için lâzımdır ki, uyanık bulunsunlar, takva ile vasıflanmaya çalışsınlar, öyle fâni varlıklarına güvenerek boş yere iftihar etmesinler ve birbiri aleyhinde dedikoduda bulunmasınlar.


14. Bedevi'ler dedi ki: Biz imân ettik. De ki: Siz imân etmediniz ve lâkin deyiniz ki: Biz İslâm'a girdik ve henüz imân sizin kalblerinizin içine girmiş değildir ve eğer Allah'a ve Resulüne itaat ederseniz sizin amellerinizden hiçbir şeyi, sizin için noksan kılmaz. Şüphe yok ki, Allah -Teâlâ- gafurdur, rahimdir.
14. (Bedevi'ler) Badiyelerde = çöllerde, ovalarda oturan kimseler (dedi kî:Biz imân ettik) Ey Peygamberlerin sonuncusu!. Biz senin peygamberliğini, tebliğ ettiğin hükümleri tasdik eyledik, biz de müminlerden bulunmaktayız. Halbuki: Onlar, pek kuvvetli ve kalben kendilerini tatmin edici bir imâna sahip bulunmuyorlardı. Binaenaleyh Cenab-ı Hak da Yüce Peygamberine emrediyor ki: Resulüm!. Onlara (de ki: Siz imân etmediniz) gerektirdiği şekilde imân şerefine sahip bulunmadınız (velâkin deyiniz ki: Biz İslâm'a girdik) yâni: Ey Peygamber!. Sana itaat ettik karşılıklı barışa girdik, seninle muharebeyi terkettik. işte sizin vaziyetiniz bundan ibarettir (ve henüz imân sizin kalblerinizin içine girmiş değildir) tam bir bilgi, bir kalbi kanaat, bir ruhi bağlılık sizde meydana gelmiş bulunmuyor yalnız dille yapılan bir imân iddiası, bu hususta kâfi değildir, (ve eğer Allah'a ve Resulüne itaat ederseniz) tam bir samimiyetle dindar olarak münafıklığı, gösterişi ve dini kabulünüzden dolayı başa kakmayı terk eylerseniz, o vakit hakiki, samimi mümin olmuş olursunuz, Allah bilir ya sonradan hepsi veya çoğu öyle hakiki birer mümin olmuşlardır. Artık Allah Teâlâ (sizin amellerinizden hiçbir şeyi, sizin için noksan kılmaz) bütün yaptığınız ibâdetler, vazifeler, samimiyete, güzel itikada dayanmış olacağı için onlardan dolayı kat kat mükâfatlara erişirsiniz, (şüphe yok ki, Allah) Teâlâ (gafurdur) müminlerden insanlık hâli çıkan bir nice kusurları affeder ve bağışlar ve o kerem sahibi Yaratıcı (rahimdir) kullarına merhameti pek çoktur. Tevbe edenlere artık azab etmez, bilâkis onlara büyük sevablar, mükâfatlar ihsan buyurur.
Ebussuud tefsirine göre bu âyet-i kerime, Esad Oğulları kabilesinden bâzı şahıslar hakkında nazil olmuştur. Onlar bir kıtlık senesinde Medine-i Münevvere'ye gelmişler, kelime-i şahadeti söylemişlerdi, Resül-i Ekrem'e hitaben: Biz sana ağırlıklarımızla, ailelerimizle geldik, sana karşı savaşta bulunmadık demişler, böyle bir nevi yaptıklarını başa kakarak Hz. Peygamberden sadaka almak arzusunda bulunmuşlardır.
Tefsir-ül Merağı'de yazıldığına göre, bu âyet-i celİle, Fetih Süresinde işaret buyurulan Gıfar, Müzeyne, Cüheyne, Eşcâ' ve Eslef bedevİ'leri gibi kimseler hakkında nazil olmuştur. Onlar, kendi neftlerini kurtarmak için "biz imân ettik" demişlerdi.
Sonra Hudeybiyye senesi Umre yapılması için Mekke-i Mükerreme'ye gidileceği vakit korkmuşlar, boş bahaneler ileri sürerek Resûl-i Ekrem'e muhalefette bulunmuşlardı,


15. Müminler ancak o zâtlardır ki, Allah'a ve O'nun Peygamberine imân etmişlerdir, sonra bir şüpheye düşmemişler, ve mallariyle ve nefislerlyle Allah yolunda savaşanlardır. İşte doğrular da onların tâ kendileridir.
15. Bu mübarek âyetler de olgun imânın alâmetini ve hakiki müminlerin vasıflarını, onların cihâd yolundaki fedakârlıklarını bildiriyor. Allah'ın ilminin bütün kâinatı kuşattığını ilân buyuruyor. Ve mümin olanların imânlarından dolayı Hz. Peygamber'e karşı minnetde bulunmaya bir hakları olmadığını, belki onları imâna muvaffak buyurduğundan dolayı Cenab-ı Hak'kın onlara lütufta bulunduğunu ihtar ediyor ve Allah Teâlâ'nın bütün gayba dâir şeyleri, bütün kullarının fiillerini bilip gördüğünü beyân buyurmaktadır. Şöyle ki: (Müminler) Asıl imân ehli olanlar, kalblerin yaşamasının sebebi olan imân ile hakkıyla vasıflanmış bulunanlar (ancak o zâtlardır ki,) o samimi surette müslüman bulunan kullardır ki: (Allah'a ve O'nun Peygamberine imân etmişlerdir) Cenab-ı Hak'kın birliğini, bütün mükemmel sıfatlarını tasdik edip sağlam bir itikatta bulunmuşlardır, onun Peygamberinin risâletini de, teblîğ ettiği şeylerin birer hakikat olduğunu da bilip kabul ve itiraf eylemişlerdir, (sonra bir şüpheye düşmemişler) İslâm dininin ilâhî bir din olduğunu yakinen bilip o hususta kendilerine bir şek ve şüphe de gelmemiştir ve o hakiki müminler (mallariyle ve nefslerîyle Allah yolunda cihâd etmişlerdir) İslâm dini uğrunda cihâda atılmışlardır, mallariyle ve canlariyle fedakârlıkta bulunmaktan kaçınmışlardır, imân iddiasındaki ciddiyetlerini bu suretle de isbata muvaffak olmuşlardır (işte sâdık olanlar da) sözlerinde, işlerinde, her şekilde doğru bulunan zâtlar da (onların tâ kendileridir.) yoksa lisânen mümin olduklarını söyleyip kalben inançları bulunmayan bir takım bedevî'ler değildir.
Deniliyor ki: Bu âyetler nazil olunca bir kısım bedevî'ler. Peygamberin huzuruna gelmişler, kendilerinin gerçekten müminler olduklarına dâir yemin etmişlerdi. Bunları yalanlamak için ve bu husustaki ilâhî beyânı kuvvetlendirmek için de şu âyet-i kerîme nazil olmuştur.


16. De ki: Siz dininizi Allah'a mı öğretiyorsunuz?. Allah ise göklerde olanı da yerde olanı da bilir ve Allah -T e âlâ- her bir şeyi hakkıyla bilendir.
16. Ey Yüce Peygamber!. O bedevî'lerin cahilliğini ortaya koymak ve susturmak için onlara (De ki: Siz dininizi Allah'a mı öğretiyorsunuz?.) o ilm ve kudretine nihayet olmayan Yüce Yaratıcı'ya mı: "Biz imân ettik" diye dindar olduğunuzu haber veriyorsunuz?. (Allah ise göklerde olanı da ve yerde olanı da bilir) Bunlarda bulunan bir zerre miktarı birşey bile o Yüce Yaratıcıya gizli kalamaz. Artık sizin de hâlleriniz, içerinizdeki kuruntularınız, o Yüce mâbud'a hiç gizli kalabilir mi?, (ve Allah) Teâlâ (herbir şeyi hakkıyla bilendir.) artık gerçek dışı bir iddiada bulunmadan sakınınız, ciddi surette mümin olmadığınız hâlde kendinizin dindar olduğunu söyleyip durmayınız.


17. İslâm olduklarından dolayı seni minnet altına sokuyorlar: De ki: Müslümanlığınızı benim başıma kakmayınız. Belki Allah -Teâlâ- sizi imâna hidâyet ettiğinden dolayı size lütufta bulunmuştur, eğer siz doğru kimseler iseniz.
17. Hak Teâlâ Hazretleri, şöyle de buyuruyor: Ey Resulüm!. O bir takım bedevî'ler (İslâm olduklarından dolayı seni minnet altında bırakıyorlar) kendilerini İslâm göstermelerini, sana tâbi bulunduklarını bir minnet konusu yaparak senden sadaka almak, mal yönünden yardımlaşmada bulunmak isterler. Habibim!. Sen de onlara
(de ki: Müslümanlığınızı benim başıma kakmayınız) eğer siz cidden müslüman iseniz, onunla iftihar ediniz, (belki Allah) Teâlâ Hazretleri (sizi imâna hidâyet ettiğinden dolayı size minnet buyurur.) sizi öyle bir nîmete nail buyurduğundan dolayı onun yüce zâtına hamd ve şükür etmeniz icabeder (eğer siz) öyle imân sahipleri olduğunuzu iddia hususunda (doğru kimseler iseniz) çünkü öyle ciddi bir imâna erişmek, ilâhî yardımın eseridir. Artık sizi öyle ebedî bir nîmete muvaffak kılmış olan kerem sahibi bir mabuda hamd ve şükür etmeniz icâbetmez mi?. Onun mübarek Peygamberine karşı minnette bulunmanız, nasıl uygun olabilir?. Bunu hiç takdir edemiyor musunuz?.


18. Şüphe yok ki, Allah -Teâlâ- göklerin ve yerin gaybını bilir ve Allah -Teâlâ- işlediğiniz şeyleri görücüdür.
18. Evet.. (Şüphe yok ki, Allah) Teâlâ ve Tekaddes Hazretleri (göklerin ve yerin gaybını bilir) o yüce zâta karşı hiçbir şey gizli kalamaz (ve) ey imân iddiasında bulunanlar!. (Allah) Teâlâ, o Yüce Yaratıcı sizlerin de bütün (işlediğiniz şeyleri görücüdür.) bütün gizli ve açık yaptığınız şeyler, açıkça ve gizlice vasıflanmış olduğunuz hâller, Allah katında malûmdur. Onlardan hiçbirini o Kâinatın Yaratıcısına karşı gizleyemezsiniz. Artık bu hakikati güzelce düşününüz, hareketlerinizi ve kanaatlerinizi güzelce tanzime çalışınız, hakikaten selâmete, saadete nail olabilmeniz için ciddi bir şekilde imân ile vasıflanmaya gayret ediniz, insanlık için bundan başka ebedî bir selâmet, bir saadet çaresi yoktur.